اسب درمانی چیست؟
حیوانات، این موجودات دوستداشتنی گاهاً حتی از انسانها، حمایت عاطفی بهتری برای ما ایجاد میکنند… همگی شنیدهایم که داشتن یک حیوان خانگی، اثرات مثبت خود را بر روی سلامت روان دارد، اما آیا میدانستید از حیوانات در محیطهای درمانی هم استفاده میشود؟
سرفصلها:
Toggleاسبدرمانی؛ بازگشت انسان به یک دوست قدیمی!
به نظر میرسد وقت آن رسیده که به رفیق قدیمی خود سر بزنیم، بله، اسب! موجودی نجیب و با احساس، که میتواند باعث بهبود شرایط روحی و روانی ما شود. اسب درمانی یا رواندرمانی به کمک اسب (Equine Therapy)، یکی از روشهای درمانی نسبتاً جدید در روانشناسی است که در آن مراجعین در حین ارتباط با اسب، زیر نظر روانشناس قرار میگیرند و فعالیتهایی از قبیل رسیدگی به اسب، ارتباط گرفتن با او، غذا دادن و هدایت و سوارکاری انجام میدهند.
اهداف این شکل از درمان شامل کمک به افراد برای تقویت مهارتهایی مانند تنظیم هیجان، افزایش اعتماد به نفس و مسئولیت پذیری است. اثربخشی اسب درمانی در کاهش و درمان اضطراب، اوتیسم، فلج مغزی، زوال عقل، افسردگی، اختلالات تاخیر رشد، سندرمهای ژنتیکی (مانند سندرم داون)، آسیبهای مغزی ضربهای و مشکلات رفتاری به اثبات رسیده است.
از آنجایی که اسبها رفتارهای مشابهی با انسان، نظیر رفتارهای اجتماعی و واکنشی دارند، برقراری ارتباط با اسب برای بیماران آسان است. مخصوصاً برای آنهایی که با انسان(درمانگر) سخت ارتباط میگیرند. جالب است بدانید اسب درمانی، مفهومی جدید نیست، و از ۶۰۰ سال قبل از میلاد در یونان باستان بوده است (درمان مشکلات جسمی).
اسب در روانشناسی نوین اولین بار توسط ویلهلم رایش، روانکاو اتریشی قرن ۲۰ ام معرفی شد که از دیدگاه روانکاوی به اسب میپرداخت… زمان گذشت و گذشت و درمان با اسب برای بهبود سلامت روان به طور گسترده از دهه ۱۹۹۰ مورد توجه روانشناسان قرار گرفت.
امروزه در پزشکی، فیزیوتراپی، روانشناسی، گفتاردرمانی و کاردرمانی، از اسب به عنوان یک بخش مهمی از درمان استفاده میشود.
انواع درمان با استفاده از اسب:
روشهای مختلفی برای اسب درمانی وجود دارد، از جمله:
رواندرمانی با کمک اسب (Equine Assisted Psychotherapy): در این روش از یک متخصص سلامت روان، یک مربی اسب و خودِ اسب استفاده میشود.
یادگیری به کمک اسب (Equine Assisted Learning): یک رویکرد یادگیری تجربی است که شامل توسعه مهارتهای زندگی با کمک اسب میباشد. برای مثال فرد با نگهداری، تمیز کردن، زین کردن و فعالیتهایی از این قبیل، مهارتهایی را حین این تجارب فرا میگیرد.
هیپوتراپی(Hippotherapy): هیپوتراپی (درمان با اسب) شکلی از فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتار درمانی است که در آن درمانگر از حرکات مشخص اسب برای ارائه ورودیهای حرکتی و حسی به دقت درجه بندی شده استفاده میکند. این درمان شامل مراجع و اسب + یک کاردرمانگر، یک فیزیوتراپ، یا یک گفتاردرمانگر است.
اسب سواری درمانی(Therapeutic Horseback Riding): این یک روش درمانی منحصر به فرد با اسب است که شامل اسب سواری است و نیازهای جسمانی مراجعان را برطرف میکند. این سبک از یک تیم درمانی، معمولاً شامل یک مربی معتبر سوارکاری درمانی، دو یا چند داوطلب و یک اسب استفاده میکند تا به فرد کمک کند تا سوار اسب شود و با اسب روی زمین کار کند.
چرا اسب درمانی؟؟ حیوان دیگر نه؟
حیواناتی مانند فیل، دلفین، سگ و گربه نیز برای اهداف درمانی مورد استفاده قرار گرفتهاند ولی اسبها به محبوبترین و پرکاربردترین حیوانات تبدیل شدهاند؛ زیرا بازخورد فوری به اقدامات نگهدارنده یا سوارکار میدهند. اسبها همچنین این توانایی را دارند که احساسات سوارکار را منعکس کنند. ظاهر بزرگ و اقتدار اسبها، باعث جلب اعتماد مراجعین و ارتباط بهتر میشود.
اسب درمانی و اختلالات روانی
از آنجایی که اسبها با نشانههای غیرکلامی در محیط خود هماهنگ هستند، میتوانند به افراد در مسائل مختلف از جمله مشکلات روحی، عاطفی و جسمی کمک کنند. ایجاد اعتماد متقابل بین اسب و مراجع، از طریق بهبود اعتماد به نفس، ارتباط سالم و ذهنآگاهی با چنین حیوان بزرگ و قدرتمندی میتواند به بهبود سلامت روانی و جسمانی در کسانی که سابقه سوء استفاده، تروما(ضربه روحی)، غفلت و عزت نفس پایین دارند کمک کند. این نوع تراپی، همچنین می تواند به ویژه در درمان کسانی که دارای مشکلات اعتماد و رهاشدگی هستند، مفید باشد.
اسب درمانی برای توسعه مهارتهای حرکتی ظریف و درشت به مراجعین کمک میکند و به آنها اجازه میدهد تا حرکات ماهیچهای اصلی را با راه رفتن اسب، کشیده و فعال کنند. افراد مبتلا به انواع مختلف فلج مغزی و اوتیسم میتوانند از اسب سواری بهره ببرند، زیرا به آنها کمک میکند قدرت، تعادل و کنترل عضلات را توسعه دهند.
روان درمانی با کمک اسب همچنین میتواند برای درمان شرایط زیر استفاده شود:
تروما، از جمله سوء استفاده، و اختلالات مرتبط با تروما مانند PTSD و اختلال استرس حاد، افسردگی و اضطراب یا استرس، اعتیاد و اختلالات سوءمصرف مواد.علاوه بر این، اسب درمانی میتواند به عنوان شکلی از مشاوره زوجین و برای ساخت گروه و تیم استفاده شود.
اسب درمانی چگونه انجام میشود؟
اسب درمانی اغلب با یک ارزیابی جامع توسط درمانگر شروع میشود و پس از آن جلسات درمانی هفتگی و یک ساعته پیگیری میشوند. یک جلسه اسبدرمانی شامل مراقبت، تمیز کردن و غذا دادن به اسبی که مراجع با او تحت درمان است، میباشد. در ادامه مراجع تحت نظر درمانگر، اسب را در داخل حصار و مانعها هدایت میکند و درمانگر و مراجع، افکار، احساسات، هیجانات و خاطراتی را که مراجع از طریق تعامل با اسب تجربه میکتد را بررسی میکنند.
حضور اسب یک فرصت منحصر به فرد برای صحبت با یک درمانگر در یک محیط کمتر تهدید کننده ارائه میدهد… اسب به طور طبیعی احساسات و رفتار مراجع را منعکس میکند و از آنها دعوت میکند تا آنچه را که در لحظه تجربه میکنند با درمانگر پردازش کنند.
اسب همچنین به عنوان ظرفی برای فرافکنی عمل میکند، زیرا ممکن است مراجع نتواند از احساسات و رفتار خودش صحبت کند، اما احساسات و رفتار اسب را با راحتی و بدون ترس، بازگو میکند و درمانگر این فرآیند را ارزیابی و تفسیر میکند. “اون الان عصبیه، انگار میخواد داد بزنه و فحش بده!”. همین جمله میتواند فرافکنی هیجانات خود بیمار به اسب باشد…
در نهایت، وقتی مراجع در فرآیند نگهداری از اسب شرکت میکند، مهارتهایی نظیر همدلی، عزت نفس و آگاهی اجتماعی کسب میکند.
اسب درمانی چه فوایدی دارد؟
به عنوان فردی که چندماهی است سوارکاری انجام میدهم(مدیریت سایت)، باید بگویم که شروع اسب سواری و ارتباط با اسب، خود به مهارتهایی نیاز دارد؛ برای مثال عزت نفس و تنظیم هیجان مهارتهایی هستند که شما برای شروع یک ارتباط سالم با اسب باید آنها را پرورش دهید؛ چرا که در صورت نداشتن عزت نفس به قول اهالی سوارکاری، اسب این ترس درونی شما را متوجه میشود و ارتباط کمی با شما میگیرد…
در ادامه مراجع باید مهارت تنظیم هیجان داشته باشد؛ بداند که اسب رفتار انعکاسی دارد و به هر هیجان او پاسخی جداگانه میدهد؛ اسب گاهاً به حرف شما گوش نمیدهد و یا ممکن است به سمت شما(عقب) سر بیندازد، گوشهایش را تیز کرده، عصبیتان کند و پاسخهای استرس را در شما برانگیزد؛ اینجاست که فقط فردی با مهارت تنظیم هیجان خوب میتواند اسب را مدیریت کند!
با توجه به نکات گفته شده، احتمالاً تا به حال متوجه شدهاید که کسب این مهارتها چه اهمیتی در اسب درمانی دارند؛ مراجع وقتی در حین ارتباط با اسب، مهارتهای گفته شده را تقویت میکند، همین مهارتها را در زندگی روزمرهاش و روابطاش با انسانها استفاده میکند و درمان اتفاق میافتد. در حقیقت اسب هم ابزاری است تسهیلگر و هم درمانی.
به طور کلی اسب درمانی از این راهها زیر میتواند برای ما سودمند باشد:
- سیستم عصبی را آرام میکند
در طول درمان با اسب، اندورفین (هورمون کاهشدهنده طبیعی درد) ترشح می شود. این به آرام کردن یک سیستم عصبی بیش فعال که تحت تأثیر تروما، افسردگی یا اضطراب است، کمک می کند.
- یادگیری و ارتباط اجتماعی را پرورش میدهد
پژوهشها نشان دادهاند که رواندرمانی با اسب بهویژه در نوجوانان میتواند باعث بهبود مهارتهای اجتماعی آنها شود. با اسب است که مراجعین میتوانند آزادانهتر ارتباط برقرار کرده و با حمایت درمانگر، درک خود از اسب را مورد بررسی و کاوش قرار دهند. همچنین واکنشهای مراجع به رفتارهای اسب مورد بررسی و تحلیل قرار میگیرد.
- رابطه درمانی را تقویت میکند
رابطهی امن میان اسب و مراجع، باعث شکلگیری یک رابطهی امن و مناسب با درمانگر میشود.
- اسب به عنوان یک درمانگر غیرقضاوتی است!
اسبها حیوانات گلهای و شکاری هستند که باید در لحظه حال و در محیطی که در آن درحال زندگی هستند، باشند و آگاهانه برخورد کنند. اسبها فقط به رفتار و احساسات بیمار واکنش نشان می دهند و با ظاهر یا اشتباهات گذشته او کاری ندارند…:) در اصل گاهاً صحبت کردن با یک اسب زبان بسته، بهتر از صحبت کردن با یک درمانگر وراج است!
- بازخورد دادن اسب
یکی دیگر از ویژگیهای ذاتی که اسبها برای تیم به ارمغان میآورند، توانایی آنها در تقلید از محیط خود و کسانی است که از طریق زبان بدن و سایر رفتارهای ظریف با او تعامل دارند. رفتار اسب منعکس کننده وضعیت عاطفی و جسمانی فعلی مراجع است. این امر مراجع را تشویق میکند تا خودآگاهی بیشتری داشته باشد. بازخورد اسب به متخصص اسب فرصتی میدهد تا زبان مشترک با اسب را برای مراجع و متخصص سلامت روان ترجمه کند و درمان را پیش ببرد.
- طبیعت درمانی
اکوتراپی یا طبیعتدرمانی، یکی از روشهای درمانی جدیدی است که در درمان اختلالات روانی از آن استفاده میشود. فواید حفظ ارتباط با طبیعت و اجرای رواندرمانی در طبیعت، به خوبی اثبات است. اسب نیز به عنوان بخشی از این محیط طبیعی، اثر درمانی غیرقابل انکاری دارد…
نشان داده شده است که ارتباط مجدد با طبیعت برای کاهش برخی از علائم افسردگی، اضطراب و استرس مفید است. خودِ عمل بودن در طبیعت باعث تقویت ذهن آگاهی، شکرگزاری و تعادل میشود. بیرون بودن با اسبها نیز باعث ایجاد حس ارتباط داشتن، فروتنی و رضایت میشود.
- اسب به عنوان استعارهای از زندگی واقعی
توانایی یک درمانگر در استفاده از اسب به عنوان استعاره برای مسائل دیگر کمک میکند تا درمان با اسب برای مشکلات زندگی واقعی قابل استفاده باشد.
- ذهن آگاهی
ذهن آگاهی شامل حضور در لحظه حال، مشاهده کردن اتفاقات است بدون اینکه بخواهیم آن ها را قضاوت کنیم و یا برچسب مثبت و منفی به آنها بزنیم. ذهنآگاهی در درمانهای جدید روانشناسی نقش بسیار مهمی ایفا میکند (برای مطالعهی مقاله ذهنآگاهی کلیک کنید).
با یادگیری ذهن آگاهی و اتخاذ چنین دیدگاهی شما میتوانید زندگی بسیار آرام تر و بهتری داشته باشید. مدیتیشن ذهن آگاهانه با اسب، با استفاده از ایجاد پاسخ آرامسازی در بدن، کاهش ضربان قلب و نظم دادن به افکار، به کاهش استرس در مراجعین کمک میکند.
اسب درمانی برای متخصصین
اسب درمانی فراتر از اسب سواری است. در برخی جلسات، مراجع ممکن است اصلاً اسب را لمس نکند. در اغلب اوقات که درمانگر جلسه را هدایت میکند، اهدافی را برای هر جلسه تعیین می کند و مراجع باید آنها را کامل کند؛ مانند هدایت اسب به یک منطقه تعیین شده یا وصل کردن افسار به اسب. مراجع تکلیف را تکمیل میکند و سپس در مورد فرآیند تفکر، فرضیهها و روشهای حل مسئله مورد استفاده برای تکمیل تکلیف بحث می کند.
صحبت کردن در مورد تکلیفی که مراجع در یک زمان معین انجام میدهد، مهارت های ارتباطی و زبانیاش را بهبود میبخشد. گوش دادن به مربی به بهبود توانایی افراد برای گوش دادن و پیروی از دستورالعملها، پرسیدن سؤال و… کمک میکند.
این مهارت به ویژه برای کسانی که با اضطراب دست و پنجه نرم می کنند مفید است؛ زیرا اغلب این افراد در گذشته و آینده گیر می کنند. این فعالیت فرد را به حضور و تمرکز بر روی کار مورد نظر تشویق میکند.
درمانگران میتوانند به راحتی شناخت درمانی و همچنین بازی درمانی و گفتار درمانی را با اسب و محیطاش سازگاری و تطبیق دهند. بسته به ماهیت اضطراب و شدت آن، درمانگر اسب درمانی میتواند درباره تکنیکهای جلسات تصمیمگیری کند. تکنیکهای اصلی مورد استفاده عبارتند از: شناخت درمانی، تمرین فعالیتها، برنامهریزی فعالیت، بازی درمانی، قصهگویی و گفتار درمانی.
- شناخت درمانی:
این نوع درمان اغلب به عنوان درمانی برای اضطراب استفاده میشود. اسبها خطرات را احساس میکنند و با آگاهی بیشتر از محیط اطراف خود به آنها واکنش نشان میدهند و اغلب اگر موقعیت برایشان خطرناک به نظر برسد، سعی میکنند فرار کنند. افرادی که از اختلالات اضطرابی رنج میبرند، این تغییرات را از طریق مشاهده، درک میکنند…
دیدن ترسِ یک حیوان بزرگ و مقتدر، و تمرکز بر اضطراب حیوان، به جای اضطراب خود، میتواند واکنش اضطرابی فرد را تا حد زیادی کاهش دهد و به او اجازه دهد افکار خودکار خود را به چالش بکشد. در طول این فرآیند، بیمار آرام میماند و مسئولیت افکار خود را بر عهده می گیرد.
- انجام فعالیتها یا مواجهه (Practicing activities):
اغلب اوقات، افرادی که اضطراب شدیدی را تجربه میکنند، تمایل دارند از فعالیتهایی که چالشبرانگیز، ترسناک یا خارج از منطقه آسایش آنها میباشد، اجتناب کنند. این تکنیک به فرد اجازه میدهد تا فعالیتی را انتخاب کند که ممکن است خارج از سطح مهارت او باشد.
سپس درمانگر در صورت نیاز به مراجع کمک میکند و در مورد افکار یا احساساتی که توسط این فعالیتها برونریزی میشوند با آنها صحبت میکند. به عنوان مثال، تیمار اسب، هی کردن، حمام کردن و غذا دادن به اسب همه فعالیتهایی هستند که هماهنگی، برنامه ریزی و ارتباط فعال انسان را میطلبند.
- زمانبندی فعالیت (Activity scheduling):
بسیاری از افرادی که اضطراب دارند، شروع به اجتناب از انجام کارهای خانگی یا سایر مسئولیتهایی میکنند که قبلاً در فعالیتهای روزانه آنها بدیهی بودند. با این حال، افراد هر چه بیشتر اجتناب کنند، با فکر کردن درباره بازگشت به آن فعالیتها، اضطراب آنها بیشتر تداوم مییابد.
زمانبندی یا تدوین برنامهای برای مراقبت از یک حیوان یا اسب در طول روز میتواند حس مسئولیت پذیری و همچنین انعطافپذیری را به فرد بیاموزد؛ چرا که نیازهای جسمانی اسب میتواند در هر زمان تغییر کند. این به مراجعین کمک میکند تمرکز خود را از اضطراب دور کنند و شروع به بازگشت به برنامه و ساختاری در طول روز کنند که قبلا داشتند… و احساس شایستگی را در مراجعین ایجاد کرده و مسئولیتپذیرترشان میکنند.
- بازی درمانی و داستان گویی:
بسیاری از ویژگیهای اسب از جمله غریزه بازیگوشی، کنجکاوی، آزادی و انگیزه اجتماعی برای انسان قابل درک است. بازی درمانی به ایجاد روابط و تعیین محدودیتها کمک میکند. “بنظرت الان اسب به چه چیزی فکر می کنه؟ اره، اون گرسنس! و دنبال یه لقمه چرب و چیله… شایدم دوست داره نوازشش کنی…نه؟!” ایجاد داستانهایی در مورد اسب، یک ابزار عالی برای تشویق توسعه مهارتهای ارتباطی- زبانی و خلاقیت است.
اسب درمانی اغلب به عنوان یک تمرین تیمسازی یا در گروهدرمانی و خانوادهدرمانی استفاده میشود؛ زیرا اسبها نیز رفتار بین فردی از خود نشان میدهند. همچنین، از آنجایی که اسب درمانی اغلب هدفگرا است، به گروه اجازه میدهد تا برای دستیابی به یک هدف مشترک با یکدیگر همکاری کنند.
موانع اسب درمانی
- خطر احساس ناامنی:
در طی اسب درمانی فرد باید از موانعی عبور کند، اسب را هدایت کند و از بدناش برای حفظ تعادل استفاده کند. در حین این موارد، ممکن است فرد احساس آسیب پذیری یا حتی ناامنی کند.
- خطر آسیب:
اسبها حیوانات بزرگ قدرتمندی هستند که میتوانند باعث آسیب دیدن انسان شوند، به خصوص اگر به درستی مورد احترام قرار نگیرند. در بیشتر موارد، یک متخصص اسب برای نظارت بر تمام جنبههای ایمنی فیزیکی هر جلسه حضور خواهد داشت. قبل از شرکت در جلسات درمانی، فرد باید فرمهایی را امضا کند و احتمال آسیب دیدناش را در نظر بگیرد.
- آب و هوای نامناسب:
جلسات درمانی با اسب در محیط طبیعی و سر باز انجام میشوند و به همین خاطر باید وضعیت آب و هوایی مناسب باشد؛ البته در برخی شهرها محیطهای سر بسته و سقفداری وجود دارد.
- زمانبندی:
برخی از اختلالات روانی نیاز به مداخله فوری دارودرمانی داشته و ما نمیتوانیم با اسب درمانی منتظر نتایج درمانی پس از گذشت چندین هفته باشیم.
- ترس:
گاهاً ممکن است ما جواب عکس بگیریم و اسب درمانی تبدیل به یک خاطره تروماتیک از حیوانات برای مراجعین شود؛ پس باید قبول کنیم اسب درمانی برای همه مناسب نیست… به خصوص آنهایی که ترس شدیدی از حیوانات دارند.
- هزینه:
اسب درمانی در ایران، هزینه نسبتاً معقولی دارد و شما میتوانید با پرداخت ۴۰۰ الی ۹۰۰ هزارتومان تحت درمان قرار گیرید. البته این نوع درمان شامل بیمه نمیشود؛ حتی در اروپا و آمریکا نیز همچنان بسیاری از بیمهها با مراکز اسب درمانی قرارداد ندارند؛ در این نوع درمان شما علاوه بر حق الزحمه روانشناس، باید هزینه متخصص اسب و کرایه اسب را پرداخت کنید…
اسب درمانی در ایران
در ایالات متحده آمریکا نزدیک به ۱۰۰۰ مرکز اسب درمانی وجود دارد… در ایران هم از اوایل دهه ۹۰ شمسی مراکز اسب درمانی زیر نظر دانشگاه علوم توانبخشی و بهزیستی تهران شروع به کار کردهاند. در حال حاضر چندین مرکز اسب درمانی در ایران وجود دارند؛ نظیر مرکز درمانی باشگاه سوارکاری انقلاب در تهران و باشگاه اسب درمانی دکتر شادانفر در پاکدشت.
متخصصان عزیز؛ برای شروع اسب درمانی در ایران آن طور که بقیه مراکز مراحلی را طی کردهاند، مجوز اسبدرمانی را از وزارت بهداشت و از طریق دانشگاه بهزیستی و توانبخشی دریافت کنید. همچنین میتوانید با سازمان نظام روانشناسی و یا بهزیستی در ارتباط باشید.