درمان وسواس
اختلال وسواس یا بهتر است بگوییم وسواس فکری – اجباری (OCD) یک اختلال شایع، مزمن و طولانی مدت است که در آن فرد افکار غیرقابل کنترل و تکرار شونده دارد که بارها و بارها میل به تکرار آنها را دارد. در این مقاله ابتدا به معرفی کامل اختلال وسواس پرداخته و سپس وارد مبحث درمان وسواس می شویم.
کسانی که مبتلا به اختلال وسواس هستند، به زبان کاملا ساده و مختصر، وسواس و یا اجبار دارند و یا هر دو را باهم!
وسواس‌ها، افکار، تمایلات و تصاویر ذهنی تکرارشونده ای هستند که ما را اذیت می کنند و منجر به اضطراب می شوند؛ نظیر ترس از آلوده شدن به میکروب ها، افکار ناخواسته ممنوعه جنسی، مذهبی و یا آسیب رسان، تمایلات خشونت آمیز در ارتباط با خود و دیگران.
مثلا دائماً در ذهن من این فکر در طول روز تکرار شود که: نکنه من برادرم رو بکشم؟ نکنه شیر آب باز مونده باشه؟ چرا من این فکر رو دارم که با فلان شخص محرم رابطه جنسی داشته باشم؟ چرا من هی دارم یه صحنه خشونت آمیز رو می بینم؟ و…
پس این ها شدند وسواس‌ها، وسواس‌ها معمولاً بخش آغازین اختلال وسواس هستند و آنقدر روی مغز ما رژه می روند که ما را مجبور به انجام کارهایی می کنند؛ بله، اجبارها!
اجبارها، رفتارهای تکراری هستند که در پاسخ به افکار وسواسی پدید می آیند و جهت کاهش اضطراب ناشی از آن افکار، انجام می شوند؛ انگاری که فرد یک ااحساس اجبار و اضرار درونی برای انجام آن عمل دارد و اگر آن عمل را انجام ندهد، اتفاقات ناگواری که تصورشان را می کند، می افتند.
برای مثال تمیزکاری و شست و شوی بیش از اندازه (گاهاً به جای ۲۰ ثانیه شستن دست ها شاهد بیش از ۱۰ دقیقه شستن هستیم!) یا نظم دادن و قرار دادن اشیا به طرزی که متقارن باشند. یا مثلا چک کردن شیز گاز، کلید برق و… به صورت مکرر و غیر عادی.
دوستان ببینید، چک کردن شیر آب و گاز حین خارج شدن از خانه، اتفاقی ساده و معمول است؛ اما اگر تبدیل به دغدغه ذهنی شود و این عمل چک کردن نه یکبار بلکه چندین بار اتفاق بیفتد و زندگی فرد و روح و روانش را مختل کند، کم کم نشانه هایی از اضطراب را می توان دید.
درمان وسواس برای چه کسانی است؟
کسی که واقعا اختلال وسواس دارد و نیاز حقیقی به دریافت درمان وسواس دارد، ویژگی هایی دارد که او را از انسان های سالم از نظر ابتلا به وسواس جدا می کند، این ویژگی ها عبارتند از:
- فرد نمی تواند افکار یا رفتارهای خود را کنترل کند، حتی زمانی که آن افکار یا رفتارها بیش از حد تشخیص داده شود و خودش هم این را بداند!
- هنگام انجام رفتارها یا تشریفات لذت نمی برد، اما ممکن است برای مدت کوتاهی از اضطراب ناشی از افکار رهایی یابد.
- این افکار وسواسی و رفتارهای اجباری، روزانه حداقل 1 ساعت از وقتش را می گیرند و درگیرش می کنند.
- این افکار و رفتارها مشکلات معنادار و بزرگی را در زندگی روزمره فرد ایجاد می کنند (یچیز عادی نیستن که مشکلی ایجاد نکنن)
اگر فردی دارای این ویژگی ها باشد، باید به به روانشناس، مشاور یا روانپزشک مراجعه کند تا تشخیص نهایی انجام گرفته و درمان لازم صورت بگیرد. اختلال وسواس در صورت درمان نشدن ممکن است زندگی خود فرد و اطرافیان را به نابودی بکشد و آرامش را برای همیشه سلب کند…
برخی از افراد مبتلا به اختلال وسواس نیز دارای اختلال تیک هستند. تیک های حرکتی، حرکات ناگهانی، کوتاه و تکراری مانند پلک زدن چشم و سایر حرکات چشم، گریم صورت، شانه بالا انداختن و تکان دادن سر یا شانه است. تیک‌های صوتی رایج شامل صداهای تکراری صاف کردن گلو، خرخر کردن یا بالا کشیدن بینی است.
علائم وسواس ممکن است بیایند و بروند، به مرور زمان کاهش یابند یا بدتر شوند. افراد مبتلا به اختلال وسواس ممکن است سعی کنند با اجتناب از موقعیت هایی که باعث ایجاد وسواس در آنها می شود به خود کمک کنند، یا ممکن است برای آرام کردن خود از الکل یا مواد مخدر استفاده کنند.
اگرچه بیشتر بزرگسالان مبتلا به اختلال وسواس، این را می دانند که کاری که انجام می دهند منطقی نیست، اما برخی از بزرگسالان و بیشتر کودکان ممکن است متوجه نباشند که رفتار آنها غیرعادی است. والدین یا معلمان معمولاً علائم اختلال وسواس کودک را تشخیص می دهند.
معرفی انواع درمان وسواس
اختلال وسواس معمولاً با دارو، روان درمانی یا ترکیبی از این دو درمان می شود. اگرچه اکثر بیماران مبتلا به اختلال وسواس به درمان پاسخ می‌دهند، برخی از بیماران پس از درمان همچنان علائم را تجربه می‌کنند.
گاهی اوقات افراد مبتلا به اختلال وسواس دارای سایر اختلالات روانی مانند اضطراب، افسردگی و اختلال بدشکل انگاری بدن هستند، اختلالی که در آن فردی به اشتباه تصور می کند که بخشی از بدن آنها غیر طبیعی است. توجه به این اختلالات دیگر هنگام تصمیم گیری در مورد انتخاب درمان وسواس مهم است.
دارو درمانی برای درمان وسواس
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SRIs)، که شامل مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) هستند، برای کمک به کاهش علائم اختلال وسواس استفاده می‌شوند.
SRI ها اغلب در درمان اختلال وسواس به دوزهای روزانه بالاتری نسبت به افسردگی نیاز دارند و ممکن است ۸ تا ۱۲ هفته طول بکشد تا شاهد اثرات درمانی باشیم، اما برخی از بیماران بهبود سریع تری را تجربه می کنند. اگر علائم وسواس با این نوع داروها بهبود نیابد، تحقیقات نشان می دهد که برخی از بیماران ممکن است به خوبی به داروهای ضد روان پریشی پاسخ دهند.
اگر دارویی برای شما تجویز شده است، از موارد زیر مطمئن شوید:
- با پزشک یا روانپزشک خود صحبت کنید تا مطمئن شوید که معایب و مزایای داروهایی که مصرف می کنید را متوجه شده اید.
- بدون مشورت با پزشک خود، مصرف دارو را قطع نکنید. قطع ناگهانی دارو ممکن است منجر به “بازگشت” یا بدتر شدن علائم اختلال وسواس شود. سایر اثرات مضر یا بالقوه خطرناکِ ترک خودسرانه نیز ممکن است برای شما اتفاق بیفتد.
- هر گونه نگرانی در مورد عوارض جانبی را با پزشک خود به اشتراک بگذارید. ممکن است نیاز به تغییر در دوز یا داروی دیگری داشته باشید.
درمان وسواس با رواندرمانی
روان درمانی نیز می تواند یک درمان موثر برای بزرگسالان و کودکان مبتلا به اختلال وسواس باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که انواع خاصی از رواندرمانی، از جمله درمان شناختی رفتاری (CBT) و سایر درمان‌های مرتبط (مثلاً آموزش تغییر عادت) می‌تواند به اندازه دارو برای بسیاری از افراد مؤثر باشد.
آموزش تغییر عادت
این مداخله شامل آموزش آگاهی، معرفی یک پاسخ رقابتی، حمایت اجتماعی، تقویت مثبت و اغلب تکنیک های آرام سازی است. تکنیک‌های این روش، آگاهی در مورد چگونگی و زمان ایجاد اجبارها افزایش می‌دهند و احتمال اینکه فرد قادر به مداخله و ایجاد تغییر باشد، بیشتر می‌شود.
درمان مواجهه و پیشگیری از پاسخ
تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که نوعی از درمان شناختی رفتاری به نام مواجهه و پیشگیری پاسخ (EX/RP) – صرف زمان در موقعیتی که باعث اجبار (مثلاً دست زدن به اشیاء کثیف) می‌شود اما سپس از انجام اجبار معمول ناشی از آن (مانند شستن دست‌ها) جلوگیری می‌شود – در کاهش رفتارهای اجباری در اختلال وسواس، حتی در افرادی که به خوبی به داروها پاسخ نمی‌دهند، موثر است.
روان درمانی انتخابی برای درمان اختلال وسواس در این روزها، همین مواجهه و پیشگیری از پاسخ (ERP) است. در درمان ERP، افرادی که مبتلا به اختلال وسواس هستند در موقعیت‌هایی قرار می‌گیرند که به تدریج در معرض وسواس‌های خود قرار می‌گیرند و از آنها خواسته می‌شود اجبارهایی را که اضطراب آنها را کاهش می‌دهد، انجام ندهند؛ این کار با سرعت شما انجام می شود. البته درمانگر هرگز نباید مراجع را مجبور به انجام کاری کند که نمی خواهد انجام دهد.
مانند اکثر اختلالات روانی، درمان هر فرد معمولاً شخصی است و مختص خودش است و ممکن است با دارو یا روان درمانی یا با ترکیبی از هر دو شروع شود. برای بسیاری از بیماران، زمانی که داروهای SRI یا SSRI به طور موثر علائم OCD را درمان نمی‌کنند، EX/RP درمان انتخابی است یا ممکن است این معادله برعکس باشد.
شناخت درمانی
شناخت درمانی به شما کمک می کند بفهمید که مغز در حال ارسال پیام های خطا است. درمانگر به شما یاد می دهد که این پیام‌ها را بشناسید و به روش‌های جدیدی به آنها پاسخ دهید تا به شما در کنترل وسواس‌ها و اجبارها کمک کند. شناخت درمانی بر معانی تمرکز دارد که ما به تجربیات خاصی که به اشتباه تعبیر می کنیم، می دهیم.
به عنوان مثال، اگر دوستی بدون سلام از کنار شما عبور کند، ممکن است عمل او را اشتباه تعبیر کنید و فکر کنید “دوستم من را دوست ندارد، زیرا او سلام نکرد.” و ممکن است فکر کنید که فکر شما بسیار مهم یا معنادار است. درمان شناختی به شما کمک می کند از این افکار عقب نشینی کنید، شواهد را از نزدیک ببینید و به خودتان چیزی واقعی تر یا دقیق تر بگویید. در این مورد ممکن است جواب واقعی تر این باشد: “چیزی در ذهن دوستم هست که فکرش را درگیر کرده، بخاطر همین بمن سلام نکرد”